Joanna Kulwicka-Kamińska PROBLEMATYKA PRZEKŁADU MUZUŁMAŃSKIEJ I CHRZEŚCIJAŃSKIEJ TERMINOLOGII RELIGIJNEJ (na podstawie piśmiennictw a Tatarów litewsko-polskich, polskich przekładów Koranu i Biblii)
Joanna Kulwicka-Kamińska
Toruń, Polska
PROBLEMATYKA PRZEKŁADU MUZUŁMAŃSKIEJ I CHRZEŚCIJAŃSKIEJ TERMINOLOGII RELIGIJNEJ (na podstawie piśmiennictw a Tatarów litewsko-polskich, polskich przekładów Koranu i Biblii)
Celem podjętych badań jest pokazanie translacji chrześcijańskiej i muzułmańskiej terminologii religijnej na podstawie zabytków piśmiennictwa Tatarów litewsko-polskich oraz polskich przekładów Koranu i Biblii.
Materiał źródłowy stanowią teksty zróżnicowane pod względem formalnym i czasowym, bowiem źródłem ekscerpcji słownictwa są zarówno polskie przekłady Koranu, jak i zabytki Tatarów litewsko-polskich (dalej Tlp). Są to teksty religijne, muzułmańskie – przy ich doborze posłużono się więc kryterium tematycznym.
Należą do nich pochodzące z XVII w. pierwsze zachowane kopie tekstów XVI-wiecznych (Kitab z Kazania /KzK/, Chamaił lipski /Chl/), teksty XVIII-wieczne (Tefsir – 1725r. fragm. /T1/, Tefsir – 1788 r. fragm. /T2/, Kitab Łuckiewicza fragm. /KŁ/, Kitab Milkamanowicza /KM/ fragm.), XIX-wieczne (materiał leksykalny wyekscerpowany z XIX-wiecznych kitabów w formie słowniczków opracowanych przez S. Akiner /A/ i A. Woronowicza /W/, J. S S obolewskiego Wykład wiary machometańskiej czyli iślamskiej – 1830 r. /Ww/) oraz XIX i XX-wieczne przekłady Koranu: Koran przypisywany J. uczackiemu – 1858 r. /KB1/, Wersety z Koranu – 1935 r. /WzK/, Koran w przekładzie J. Bielawskiego – 1986 r. /KB2/, Koran «londyński» – 1990 /K3/). Należy przy tym zwrócić uwagę, iż zabytki piśmiennictwa Tlp i drukowane przekłady Koranu stanowią dwie odrębne grupy źródeł, gdyż pierwsi tłumacze Koranu na język polski – filomaci ks. D. Chlewiński i I. Domeyko – jak wynika z badań (brak znajomości typologii piśmiennictwa Tlp, co potwierdza m.in. w swoich pamiętnikach Franciszek Mickiewicz – brat Adama Mickiewicza), nie korzystali z ksiąg religijnych Tlp, chociaż przekład filomatów i oparty na nim przekład Jana Murzy Tarak-Buczackiego powstawały w środowisku Tatarów.
Podstawę materiałową stanowią również polskie przekłady Biblii: XVI VI i XVII VII -wieczne (Biblia brzeska – 1563 r., Biblia nieświeska – 1572 r., Biblia w przekładzie J. Wujka – 1599 r., Biblia gdańska – 1632 r.) oraz współczesny przekład – Biblia Tysiąclecia.
Artykuł jest próbą poszukiwania odpowiedzi na następujące pytania: jak przekładano słownictwo religijne islamu i chrześcijaństwa?, czyli czy szukano odpowiedników semantycznych w polszczyźnie ogólnej (jej północnokresowej odmianie czy w gwarach białoruskich)? czy też wykorzystywano inne sposoby oddawania specyficznego znaczenia terminologii muzułmańskiej i chrześcijańskiej w tekstach przekładowych (ze wskazaniem, czy dany termin jest utrwalony w języku – czy jest to neologizm bądź neosemantyzm)?, czy i w jakim zakresie w procesie przekładu świętej księgi islamu wzorowano się na wcześniej powstałych translacjach biblijnych? (wskazanie, w jakim stopniu – obecny w piśmiennictwie Tatarów litewsko-polskich i polskich przekładach Koranu – zasób leksykalny wybranych pól semantycznych jest wspólny bądź też odmienny od słownictwa wcześniej powstałych translacji biblijnych; ustalenie zakresu i charakteru zachodzących zależności między translacjami biblijnymi i koranicznymi; pokazanie specyfiki, odrębności i swoistości przekładów koranicznych oraz badanie stopnia innowacyjności i tradycyjności frazeologizmów, czyli stwierdzenie czy są one charakterystyczne dla tego typu tekstów przy tworzeniu tzw. frazeologii koranicznej, czy i w jakim stopniu z kolei odzwierciedlają frazeologię biblijną bądź zasób polszczyzny ogólnej?).